Znaczenie terminów (alfabetycznie)

Anonimowi Alkoholicy

Wspólnota, której uczestnicy uzależnieni od alkoholu wspierają się wzajemnie w procesie zdrowienia. Anonimowi Alkoholicy mówią o sobie, że są wspólnotą ludzi, którzy dzielą się swymi doświadczeniami, swoją mocą i nadzieją, że mogą rozwiązać swój wspólny problem i pomóc innym w zdrowieniu z alkoholizmu. Jedynym warunkiem potrzebnym do uczestnictwa w tej wspólnocie jest pragnienie powstrzymania się od picia. Podstawowym celem zaś jest trzeźwość oraz pomaganie innym ludziom w jej osiągnięciu i utrzymaniu. Poszczególne grupy AA zachowują autonomię, powinny być samowystarczalne i nie przyjmować żadnych środków finansowych z zewnątrz. Członkowie grup uczestniczą w regularnych spotkaniach, nazywanych mityngami, i indywidualnie korzystają z zaleceń programu.

Zachowują anonimowość w wystąpieniach publicznych i w czasie mityngów. Treść programu została opisana w formie Dwunastu Kroków. W programie AA podstawowym układem odniesienia stają się zasady egzystencji całej wspólnoty oraz idee zawarte w Dwunastu Krokach, a w szczególności idea powierzenia Bogu kontroli nad własnym życiem oraz poddania się, czyli zaakceptowania swej bezsilności wobec alkoholu. Istota przemian psychologicznych dokonujących się u osoby intensywnie realizującej ten program upodabnia je do zjawiska konwersji, czyli nawrócenia religijnego pod wpływem doświadczenia osobistej klęski życiowej. Opisane w wielu książkach i broszurach doświadczenia tej wspólnoty dostarczyły modelu działania niezliczonej ilości innych stowarzyszeń i środowisk wzajemnej pomocy, które zrzeszają ludzi borykających się z różnymi problemami osobistymi, np. Anonimowi Narkomani, Al-Anon (dla członków rodzin alkoholików), Alateen (dla nastolatków). Mellibruda J. (2000). Psychopatologia zjawisk społecznych. W: Psychologia (red. J. Strelau). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Abstynencja

Powstrzymywanie się od używania substancji psychoaktywnych lub (w tym: picia napojów alkoholowych). Powodem mogą być wyznawane zasady. zobacz również: trzeźwość Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i…

Al.-Anon

Oparta na tradycjach Dwunastu Kroków AA grupa wzajemnej pomocy dla członków rodzin alkoholików. Ruch Al-Anon powstał, gdy żony pierwszych uczestników odkryły, że problemy w pożyciu z małżonkami pojawiały się niezależnie od tego, czy aktualnie pili, czy pozostawali w abstynencji. Program Al-Anon jest oparty na założeniu, że jedyną osobą, którą człowiek może zmienić i kontrolować jest on sam. Członkowie grup są zachęcani, by niezależnie od poczynań alkoholika w rodzinie, znaleźli dla siebie nowy, akceptowalny styl życia. Al-Anon przyjęło hasła i ich podstawową formę organizacji – mitingi. Należący do Al-Anon deklarują swoją bezsilność wobec alkoholizmu członka rodziny, a ich wysiłki skierowane są na zrozumieniu własanych reakcji i zastąpieniu ich zachowaniami sprzyjającymi zdrowemu życiu. Program Al-Anon skierowany jest na dokonywanie zmian i rozwój. Uczestnicy mitingów uczą się odpowiedzialności za samych siebie, poprzez zaniechanie koncentracji na bliskim sobie alkoholiku poprzez „pełne miłości oderwanie się” od niego. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki] (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Al.-Ateen

Al-Ateen jest wspólnotą młodych ludzi, zwykle nastolatków, na których życie wpływa picie kogoś bliskiego, zazwyczaj rodzica. Al-Ateen jest ruchem, który wyrósł z Al-Anon. Problemy nastoletnich dzieci alkoholików są odmienne od problemów współmałżonków, więc członkowie grupy pod nadzorem dorosłego członka Al-Anon lub AA uczą się radzenie sobie z nimi.

Alkohol

Alkohole to duża grupa związków organicznych, pochodnych węglowodorów. Etanol (alkohol etylowy) należy do tej klasy związków i jest głównym składnikiem psychoaktywnym napojów alkoholowych. Oprócz zastosowania do celów spożywczych, aalkohol jest również używany jako paliwo, rozpuszczalnik i surowiec w przemyśle chemicznym. Alkohol należy do grupy środków uspokajających / nasennych. Jego spożywanie ma liczne społeczne konsekwencje, a intoksykacja może prowadzić do zatrucia, a nawet śmierci. Długotrwałe nasilone picie może prowadzić do uzależnienia od alkoholu, a także różnych zaburzeń somatycznych i psychicznych. Alkohol absolutny to etanol zawierający nie więcej niż 1% wagowy wody. Termin ten odnosi się do alkoholu zawartego w napojach alkoholowych – w przeliczeniu na stuprocentowy etanol. Alkohol metylowy jest najprostszym chemicznie alkoholem stosowanym w przemyśle, a także jako środek do denaturacji etanolu, mający zapobiegać spożywaniu alkoholu niespożywczego. Metanol jest silnie toksyczny i może powodować upośledzenie widzenia, ślepotę, śpiączkę a nawet śmierć. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki(1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Alkoholowa marskość wątroby

Charakteryzuje się martwicą i trwałym zaburzeniem struktury wątroby, wywołanymi powstawaniem tkanki włóknistej i guzków regeneracyjnych. Najczęściej występuje między 40. a 60. rokiem życia, po co najmniej 10-letnim okresie picia ryzykownego. Pojawiają się objawy: wodobrzusze, obrzęk stawów kolanowych, żółtaczka, siniaki, krwawienia do przewodu pokarmowego pokarmowego żylaków przełyku oraz zaburzenia świadomości lub osłupienie, będące zazwyczaj wynikiem encefalopatii wątrobowej. W 15% przypadków późnym powikłaniem marskości jest rak wątroby. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (s. 19) (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Alkoholowa reakcja zaczerwienienia

pojawiające się po wypiciu alkoholu zaczerwienienie twarzy, szyi i ramion, z którym często współwystępują nudności, zawroty głowy i przyspieszone bicie serca. Występuje często w niektórych populacjach azjatyckich (co wiąże się z wrodzonym defektem enzymu metabolizującego aldehyd octowy dehydrogenazy aldehydowej) i u osób zażywających leki hamujące aktywność dehydrogenazy aldehydowej. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (s. 17) (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Alkoholowy zespół płodowy

U źródła alkoholowego zespołu płodowego (FAS) jest alkohol, który przechodząc przez łożysko wnika do tkanek rozwijającego się płodu. Będąc trucizną zaburza prawidłowy tok wzrastania dziecka i może doprowadzić do powstawania wrodzonych wad. Alkoholowy zespół płodowy (Fetal Alcohol Syndrome – FAS) rozpoznaje się, na podstawie następujących kryteriów  pogrubienie charakterystyczne rysy twarzy:]dzieci z FAS często mają mniejszy obwód głowy, prawdopodobnie w związku z zahamowanym rozwojem mózgu, wśród zmian można także wymienić spłaszczone policzki, małe oczy, cienką górną wargę, wygładzoną rynienkę pod nosową i małożuchwie pogrubienie niski wzrost i waga ciała zarówno po urodzeniu, jak i w późniejszych okresach rozwoju pogrubienie :uszkodzenia obwodowego układu nerwowego], przejawiające się opóźnionym rozwojem, zaburzeniami emocjonalnymi i obniżonym poziomem intelektu.

Dzieci z FAS w momencie narodzin są drżące i nadpobudliwe, mają trudności z jedzeniem, są nadwrażliwa na bodźce, mogą mieć hypertonię (zbyt duże napięcie mięśniowe) lub hypotonię (zbyt małe napięcie mięśniowe) lub jedno i drugie. Dzieci z FAS mają często trudności w szkole ze względu na objawy uszkodzenia układu nerwowego: deficyty uwagi i pamięci, nad aktywność, trudności z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych (matematyka, czas, pieniądze), nieumiejętność rozwiązywania problemów, trudność w uczeniu się na błędach, słaba ocena sytuacji, niedojrzałe zachowanie czy słaba kontrola impulsów. Dorośli z zespołem FAS mają trudności z osiągnięciem pełnej niezależności. Mają kłopoty w szkole, problemy w utrzymaniu stałej posady i wytrwaniu w zdrowym związku. Dzieci i dorośli z FAS są podatni na fizyczną, seksualną i emocjonalną przemoc. Bez wczesnej interwencji osoby takie mają szansę rozwinąć zaburzenia wtórne, takie jak choroby umysłowe, problemy z prawem, problemy szkolne, nadużywanie alkoholu i narkotyków, niepożądaną ciążą. Uznano, że FAS występuje u kobiet w ciąży, które bądź nadużywały alkoholu, bądź były od niego uzależnione. Zauważono też pewien wpływ sporadycznego picia alkoholu w okresie najbardziej dla płodu niebezpiecznym, czyli w pierwszym trymestrze ciąży. Jednakże płód może doznać szkód z powodu spożycia przez ciężarną kobietę nawet jednorazowo tylko dwóch porcji alkoholu (ok. 20 gr czystego spirytusu) dowolnego dnia. Nie udało się jednak do tej pory zdecydowanie określić, jaka ilość alkoholu wpływa na powstawanie FAS. Zależy to od genetyki, metabolizmu i odporności organizmu kobiety. Alkoholowy zespół płodowy uważany jest za trzecią wiodącą przyczynę opóźnienia umysłowego i pierwszą, której można uniknąć. Ponieważ aktualny stan wiedzy nie pozwala określić, czy istnieje „bezpieczna” ilość alkoholu, którą może wypić kobieta w ciąży bez ryzyka uszkodzenia swego nienarodzonego dziecka, kobiecie, która chce zajść w ciążę, i tej, która już jest w ciąży, zaleca się całkowite unikanie alkoholu. W przypadku kobiet ciężarnych, któe spożywają alkohol nigdy nie jest za późno na zaprzestanie picia. Kinney J., Lepton G. (1996),Zrozumieć alkohol Warszawa: PARPA

Amfetamina

Jeden ze związków należacych do klasy amin sympatykomimetycznych o bardzo silnym działaniu stymulującym ośrodkowy układ nerwowy. Grupa ta obejmuje m.in. dekstroamfetaminę, metamfetaminę (i jej pochodną ecstasy). Amfetamina i jej pochodne są środkami pochodzenia syntetycznego. Działa podobnie do kokainy, lecz łagodniej. Pobudza ośrodkowy układ nerwowy, podwyższa ciśnienie i tętno. Po zażyciu odczuwa się ogromny przypływ energii, wyraźne podwyższenie nastroju i podniecenie porównywalne do orgazmu. Stosunkowo szybko rozwija się zależność psychiczna oraz wzrasta tolerancja organizmu na narkotyk, co wiąże się z koniecznością przyjmowania coraz większych dawek.

Amfetamina jest zazwyczaj przyjmowana w trakcie przygotowywania się do egzaminów jako środek przeciwko zmęczeniu i senności.
Amfetamina zażywana w celu usunięcia objawów zmęczenia fizycznego nazywana jest speed z powodu szybkiego przyrostu rozpierającej energii. Jeszcze szybszym stymulatorem jest metamfetamina, nadająca się do palenia, bardzo silnie uzależniająca, o krótkim działaniu.
Intoksykacja amfetaminą przejawia się m.in. tachykardią, rozszerzeniem źrenic, podwyższonym ciśnieniem krwi, wygórowanymi odruchami, nudnościami lub wymiotami, a także zaburzeniami zachowania: agresją, nieufnością, upośledzeniem procesu wnioskowania i oceny sytuacji. Rzadko po 24 godzinach od przyjęcia pojawia się majaczenie. Po zniknięciu efektów działania często przychodzi zmęczenie, niepokój i przygnębienie.
Przewlekłe zażywanie może skutkować zmianami w zachowaniu i osobowości, włącznie z psychozami urojeniowymi, specyficznymi dla używania amfetaminy. Przedawkowanie może prowadzić do śpiączki.
Objawy zespołu abstynencyjnego mogą obejmować przygnębienie, wyczerpanie, nadmierny apetyt, zaburzenia snu i nasilenie ilości marzeń sennych.
zobacz również: ecstasy
Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.
Juczyński Z. (2002), Narkomania. Podręcznik dla nauczycieli, wychowawców i rodziców, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
Dimoff T., Carper S. (19930, Jak rozpoznać czy dziecko sięga po narkotyki Warszawa: PARPA

Ciągi picia

wzorzec intensywnego picia w dłuższym, często uprzednio zaplanowanym okresie. W badaniach populacyjnych okres ten definiowany jest zazwyczaj jako więcej niż jeden dzień poświęcony wyłącznie piciu. Zachowanie takie określane bywa również jako „picie napadowe” lub „rzut picia”. Osoba pijąca ciągami lub rzutami to ktoś, kto trzyma się głównie tego sposobu picia, często zachowując abstynencję pomiędzy kolejnymi epizodami.

Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (s. 50) (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Czynniki ryzyka

dotyczą większego prawdopodobieństwa, że uzależnienie powstanie właśnie u tej, a nie innej osoby i wiążą się z prawdopodobnymi przyczynami powstawania uzależnień. Potencjalnie bardziej narażone na uzależnienie są osoby, które gorzej radzą sobie ze stresem i kłopotami, łatwiej poddają się presji otoczenia lub potrzebują natychmiastowej ulgi w nieprzyjemnych sytuacjach. Przyczyny powstawania uzależnienia nie są do dziś dokładnie poznane. Tym niemniej, uznaje się za nie takie czynniki jak predyspozycje genetyczne (obciążenie rodzinne), „siłę uzależniającą” danej substancji, nacisk otoczenia, zaburzenia emocjonalne, nerwice, depresję, niską samoocenę oraz stres. Bardzo rzadko uzależnienie może także powstać na skutek podawania silnych leków przeciwbólowych w uzasadnionych medycznie przypadkach.

DDA

Dorosłe Dzieci Alkoholików (DDA) to dorosłe osoby, które wychowywały się w rodzinie alkoholowej. DDA doświadczają w dorosłym życiu trudności, których korzenie tkwią w doświadczeniach wyniesionych z rodziny alkoholowej.

Dzieci w rodzinach alkoholowych przeżywają wiele trudnych emocji: wstyd, poczucie winy, gniew, smutek i strach. Typowymi sposobami radzenia sobie przez dzieci z rodzin alkoholowych z trudnymi emocjami są m.in. przesunięcie uczuć do podświadomości, pomniejszanie ich lub zaprzeczanie, nierozpoznawanie ich (nienazywanie) i mylenie z myślami.

Do cech wspólnych dla DDA zalicza się m.in.:

* lęk przed utratą kontroli * lęk przed uczuciami * lęk przed sytuacjami konfliktowymi * nadmiernie rozwinięte poczucie odpowiedzialności * poczucie winy towarzyszące obronie siebie * niemożność odprężenia się, pofolgowania sobie, odczucia przyjemności * duży samokrytycyzm * łatwość zaprzeczania * trudności przeżywane w związkach intymnych * przeżywanie rzeczywistości z pozycji ofiary * mylenie miłości z litością * skłonność do widzenia świata w czarno – białych barwach w sytuacjach dużego napięcia psychicznego * skłonność do biernego reagowania * umiejętność przetrwania w trudnych sytuacjach

Nie można zakładać, że każde dziecko, które wyrośnie w rodzinie alkoholowej będzie się charakteryzowało opisanym powyżej zespołem cech. Pojęcie DDA wraz z przypisywanym mu charakterystycznym zespołem cech, może jednak być pomocne dla osób, które doświadczają trudności spowodowanych doświadczeniami wyniesionymi z rodziny alkoholowej.

Detoksykacja

Proces leczenia po odstawieniu nadużywanych substancji psychoaktywnych. Jako procedura kliniczna jest to proces bezpiecznego i skutecznego odstawiania substancji w sposób minimalizujący objawy zespołu abstynencyjnego Detoksykacja oznacza, że pacjent pozostaje pod kontrolą dopóki nie ustąpią objawy intoksykacji lub zespołu abstynencyjnego i może, ale nie musi wiązać się z podawaniem leków.

Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Drgawki alkoholowe

Epizody drgawkowe zachodzące w czasie zespołu abstynencyjnego lub na skutek intoksykacji alkoholem (lub innym środkiem psychoaktywnym).

Drgawki alkoholowe chrakteryzuje utrata przytomności i napięcie mięśni (z zanikiem czynności oddechowej), po czym następują chaotyczne, nagłe ruchy mimowolne całego ciała.

Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Drink alkoholowy

Ilość napoju alkoholowego zawierająca w przybliżeniu tę samą ilość etanolu (w gramach), niezależnie od typu napoju. Za standardowy drink uważa się 360 ml piwa, 120 ml wina lub 37 ml wódki. Każda z tych porcji zawiera w przybliżeniu taką samą ilość czystego alkoholu – około 12 g

Dwanaście Kroków

Program opracowany przez AA, polegający na osiąganiu trzeźwości krokami. Dwanaście Kroków wywodzi się z praktycznych doświadczeń pierwszych członków AA, związanych z ich działaniami na rzecz osiągnięcia trzeźwości.

Dwanaście Tradycji

Zasady, według których działa wspólnota AA

Głód (alkoholowy, narkotykowy)

Bardzo silne pragnienie substancji psychoaktywnej lub intoksykacyjnych efektów jej działania. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób (International Classification of Diseases – ICD-10) uwzględnia głód alkoholu jako opcjonalne kryterium diagnostyczne dla uzależnienia od alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, definiując ten termin jako silne pragnienie lub poczucie przymusu przyjmowania danej substancji. Niektórzy uważają, że rozwój głodu jest przynajmniej częściowo związany z uwarunkowanymi skojarzeniami, które wywołują abstynencyjny odruch warunkowy. Do jego wywołania mogą się także przyczyniać stany pobudzenia fizjologicznego, przypominające objawy zespołu abstynencyjnego.

także: omamy Doświadczenia postrzegania, posiadające cechy rzeczywistego wrażenia zmysłowego, przy jednoczesnym braku bodźców fizycznych. Halucynacjom towarzyszy silne przekonanie o realności doznań. Są traktowane jako wskaźnik zaburzeń psychotycznych. Odnoszą się do różnych modalności zmysłowych, np.: halucynacje słuchowe, dotykowe, smakowe.
Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.
Alcohol Alert, nr 54, wrzesień 2001, National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism.

Halucynoza alkoholowa

Zaburzenie przejawiające się uporczywymi lub nawracającymi omamami, wzrokowymi lub słuchowymi, występującymi wskutek dłuższego nadużywania alkoholu.

Hazard

Ryzykowanie czegoś wartościowego dla możliwej wygranej. Patologiczny hazard charakteryzuje się przewlekłą niemożnością opierania się grze hazardowej. Reber A. (2000). Słownik psychologii (s.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

Kac

stan po intoksykacji będący bezpośrednim następstwem picia w nadmiarze napojów alkoholowych. alkoholowych jego etiologii mogą mieć swój udział inne niż etanol składniki tych napojów. Objawy fizyczne zazwyczaj obejmują: zmęczenie, ból głowy, wzmożone pragnienie, zawroty głowy, zaburzenia żołądkowe, nudności, wymioty, bezsenność, drżenie rąk oraz wzrost lub spadek ciśnienia krwi. Do objawów psychicznych zalicza się: silny niepokój, poczucie winy, depresję, drażliwość i nadwrażliwość na bodźce. Ilość alkoholu konieczna do spowodowania kaca zależy od stanu psychicznego psychicznego psychicznego fizycznego danej osoby, ale regułą jest, że im wyższy poziom alkoholu we krwi w czasie intoksykacji, tym bardziej dotkliwe są późniejsze objawy. Objawy bywają zróżnicowane w zależności od postaw społecznych. Kac trwa zwykle dłużej niż 36 godzin od momentu usunięcia z organizmu ostatnich śladów alkoholu.

Kontrakt terapeutyczny

Zgodnie z zasadami zawierania kontraktu wyłożonymi przez Johna Enrighta, kontrakt terapeutyczny to uzgodnienie przez psychoterapeutę i klienta warunków odpowiednich do stosowania psychoterapii. Obejmuje ustalenie, czy pacjent wziął na siebie odpowiedzialność za decyzję o podjęciu psychoterapii, czy też przyszedł ze względu na kogoś innego i nie zamierza się w nią angażować; ustalenie, co jest celem terapii, czy pacjent uważa cel terapii za możliwy do osiągnięcia; jakie są konkurencyjne motywy (jakie nowe problemy mogą się pojawić, gdy cel zostanie osiągnięty) oraz, czy osoba terapeuty jest odpowiednia dla pacjenta.

Szeroko rozumiany kontrakt terapeutyczny może obejmować także inne ustalenia, np. zobowiązanie pacjenta do powstrzymania się od przyjmowania substancji psychoaktywnych w trakcie terapii, zakaz stosowania przemocy i podejmowania współżycia seksualnego w grupie terapeutycznej, zachowanie tylko dla siebie informacji ujawnianych przez innych członków grupy, a także takie ustalenia jak terminy spotkań i odpłatność za nie, czy przestrzeganie regulaminu placówki.

Oprac. Bogusław Włodawiec

Majaczenie alkoholowe

Stan dezorientacji, ze zmąceniem świadomości, któremu często towarzyszą halucynacje, złudzenia, mylna interpretacja zdarzeń i ogólne poczucie zagubienia oraz zmniejszona zdolność skupienia uwagi na bodźcach zewnętrznych, a także objawy somatyczne: drżenie, pocenie się, tachykardia i nadciśnienie tętnicze, związane z nasilonym nadużywaniem alkoholu. Delirium tremens pojawia się u osób uzależnionych, zwykle dzień lub dwa po odstawieniu alkoholu.
Reber A. (2000). Słownik psychologii (s. 352). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Narkotyki

Związki chemiczne powodujące osłupienie, śpiączkę lub niewrażliwość na ból. w farmakologii mianem narkotyków określa się środki, którw mają własności uspokajające lub uśmierzające ból. Z tego względu termin ten odnosi się przede wszystkim do opiatów.

W mowie potocznej i w języku prawniczym termin ten używany jest w odniesieniu do nielegalnych substancji farmakologicznych, niezależnie od tego, że np. marihuana czy kokaina mają inne działanie farmakologiczne i cechuje je inny wzorzec uzależnienia.

Ze względu na powyższe wieloznaczności, lepiej jest zastępować termin narkotyki, nazwą bardziej specyficzną (np. opiat).
Reber A. (2000). Słownik psychologii (s.398-399). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Nawrót

Wznowa objawów mechanizmu uzależnienia, której często towarzyszy powrót do picia lub używania innych substancji psychoaktywnych. Następuje po okresie abstynencji.
Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Nikotynizm

Zespół uzależnienia od tytoniu. Odnosi się do stanu silnego uzależnienia od nikotyny, w rezultacie, którego występuje zespół abstynencyjny w przypadku jej odstawienia.

Otępienie alkoholowe

Postępujące lub przewlekłe zaburzenie współwystępujące z uzależnieniem od alkoholu, często pojawia się w 6. dekadzie życia. Oprócz działania samego alkoholu na rozwój tego zespołu wpływają także: urazy głowy, niedobory pokarmowe, następstwa uszkodzenia wątroby. Charakteryzuje się upośledzeniem wielu wyższych funkcji korowych, m. in. pamięci, myślenia, orientacji, uczenia się, mowy. Upośledzeniu funkcji poznawczych towarzyszy na ogół pogorszenie kontroli emocjonalnej, zaburzenia w sferze zachowań społecznych lub upośledzenie motywacji.
Podstawy kliniczne neurologii (1998). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Padaczka alkoholowa

Konsekwencją spożywania alkoholu u osób chorych na epilepsję jest podwyższenie progu drgawkowego, jednak w momencie, gdy organizm pozbywa się alkoholu, następuje „efekt odbicia”, a w rezultacie – obniżenie progu drgawek. W konsekwencji tego mechanizmu, u pijących pacjentów mogą następować nieprzewidziane napady padaczkowe nawet, jeśli drgawki są kontrolowane za pomocą lekarstw.
Kinney J., Lepton G. (1996), Zrozumieć alkohol Warszawa: PARPA

Paranoja alkoholowa

Zaburzenie psychotyczne wywołane alkoholem, w którym dominują urojenia ksobne lub prześladowcze.

Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

Picie kontrolowane

picie w sposób umożliwiający uniknięcie intoksykacji lub picia ryzykownego. Termin ten stosowany jest w szczególności wobec osób, których zdolność do kontrolowania picia przy wszystkich okazjach może być w sposób uzasadniony kwestionowana. Na przykład, w przypadku osób, u których wystąpiły objawy uzależnienia od alkoholu lub picia szkodliwego.
Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (s. 51) (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Trzeźwość

Utrzymująca się abstynencja od środków psychoaktywnych i alkoholu.

Trzeźwość jest warunkiem zdrowienia w programie AA i odnosi się w nim także do osiągnięć jednostki w kontrolowaniu się i utrzymywaniu równowagi życiowej.

Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Uzależnienie

Zespół uzależnienia można zdiagnozować, gdy w ciągu minionego roku wystąpiły co najmniej trzy z poniżej wymienionych zjawisk:

1) silne pragnienie lub poczucie przymusu zażycia substancji; 2) trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z zażywaniem substancji (rozpoczynanie, kończenie i rozmiary zażywania); 3) fizjologiczne objawy stanu odstawienia, występujące, gdy picie zostało przerwane lub zmniejszone, przejawiające się specyficznym dla danej substancji zespołem abstynencyjnym oraz zażywaniem tej samej lub podobnej substancji w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych; 4) stwierdzenie tolerancji (potrzeby zażywania zwiększonej dawki substancji w celu uzyskania efektów poprzednio osiąganych przy pomocy mniejszych dawek); 5) narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań z powodu zażywania danej substancji, zwiększenie ilości czasu koniecznego do zdobycia lub zażywania substancji albo do usuwania skutków jej działania; 6) zażywanie mimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw, takich jak uszkodzenia wątroby, stany depresyjne występujące po okresach intensywnego używania tych substancji, uszkodzenia funkcjonowania poznawczego związane z substancjami – w tych przypadkach potrzebne jest rozpoznanie, czy zażywający mógł być świadomy natury i zakresu tych szkód.

Mellibruda J. (2000). Psychopatologia zjawisk społecznych. W: Psychologia (red. J. Strelau). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Współuzależnienie

Współuzależnienie dotyczy osób związanych z osobami uzależnionymi. Jest szczególnym współudziałem w uzależnieniu osoby bliskiej emocjonalnie, obejmującym szereg wymiarów życia psychicznego oraz działań osoby współuzależnionej. W obrębie życia psychicznego dotyczy ono głównie:

* utrwalonego, nieracjonalnego systemu przekonań nt. picia alkoholu przez bliską osobę wraz z przekonaniami nt. możliwości kontroli picia, oraz nt. relacji z osobą uzależnioną * irracjonalnego, zwiększającego stres systemu kontroli emocjonalnej * autodestrukcyjnych schematów i nawyków poznawczych.

W obrębie działań osoby współuzależnionej oznacza to przede wszystkim:

* uporczywe używanie nieskutecznych rodzajów wpływu na zachowanie osoby uzależnionej i/lub relacji z tą osobą * nieskuteczność, lub ograniczone zdolności przeciwdziałania destrukcji * ograniczone umiejętności fizycznego i psychicznego wycofania się z relacji (dystansowania się, ekranowania)

Psychologiczna diagnoza współuzależnienia ma charakter problemowy i jest formułowana pod kątem psychoterapii.
Z punktu widzenia obowiązującej w Polsce klasyfikacji chorób (ICD-10) współuzależnienie nie jest chorobą. W nomenklaturze medycznej określane jest jako syndrom, obejmujący wiązkę cech i zachowań osoby współuzależnionej, wśród których najczęściej wymienia się następujące:

* ograniczająca własne potrzeby i wartości koncentracja wokół zachowań alkoholowych osoby uzależnionej * przejęcie i rozwinięcie systemu iluzji i zaprzeczania (racjonalizacje, zaprzeczanie: on nie jest alkoholikiem) * przejęcie kontroli nad relacją: uzależniony-substancja, ograniczające odpowiedzialność osoby pijącej * zaburzenia życia emocjonalnego (chaos emocjonalny, huśtawka nastrojów, stany lękowe i depresyjne, napięcie i stan ciągłego „pogotowia emocjonalnego”) * zakłócenie czynności poznawczych (zagubienie, brak poczucia kierunku i sensu, zakłócenie wzorców normy i zdrowia, nierealistyczne oczekiwania) * wzrost tolerancji na destrukcję i kompulsywne przywiązanie * zaburzenia psychosomatyczne * własne uzależnienie lub nadużywanie substancji psychoaktywnych * desperacja i pustka duchowa.

Kwalifikacja dla celów medycznych osób współuzależnionych odwołuje się do klasy: „Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną” (najczęściej F43, F45, F48).

Biorąc pod uwagę funkcjonalność (przystawalność i skuteczność) wyposażenia psychicznego i działań osoby w trudnej sytuacji życiowej, współuzależnienie określa się często jako dysfunkcję, podkreślając pewną ułomność (ograniczenie) aparatu psychicznego do radzenia sobie w sytuacji uzależnienia bliskiej osoby. Ten sposób rozumienia współuzależnienia stanowi podstawę dla proponowania właściwej dla tej dysfunkcji psychoterapii.

Zachowania nałogowe

Zachowania nałogowe są często subiektywnie odczuwane jako utrata kontroli – pojawiają się pomimo świadomych wysiłków zmierzających do ich powstrzymania lub ograniczenia. Typowa jest natychmiastowa krótkotrwała nagroda oraz późniejsze szkodliwe i długotrwałe następstwa. Próbom zmiany tych zachowań (w wyniku terapii bądź z własnej inicjatywy) towarzyszy zazwyczaj wysoki współczynnik nawrotów.

Mogą występować w obszarach:

* jedzenia: dla dużej ilości osób odchudzanie się staje się nałogową formą zachowania, wymykającą się spod świadomej kontroli i prowadzi do tak znacznego spadku wagi ciała, że w części przypadków kończy się to śmiercią, mimo korzystania z profesjonalnej pomocy psychiatrów i psychologów; * zachowania seksualne: w wielu przypadkach poszukiwanie doświadczeń seksualnych przybiera formę przymusowych i wymykających się spod kontroli ryzykownych zachowań naruszających prawo i zasady moralne a czasem, w epoce AIDS, tworzących także śmiertelne zagrożenie dla jednostki; * praca: istnieją ludzie, którzy stali się nałogowcami pracy i wykonują ją tak intensywnie i z takim uporczywym zaangażowaniem, że tworzy to poważne zagrożenie dla ich zdrowia i życia osobistego. Niektórzy prawie dosłownie zapracowują się na śmierć i nie mogą tego ograniczyć, mimo sygnałów o szkodach, które z tego wynikają.

W podobny sposób, choć utrzymując swoją specyfikę, w nałogowe zachowania mogą się przekształcić czynności związane z grami hazardowymi, z wykonywaniem ćwiczeń fizycznych czy korzystaniem z Internetu.

Jerzy Mellibruda Nałogowa osobowość naszych czasów

Ryszard Poprawa W pułapce Internetu

Zazdrość alkoholowa

Rodzaj przewlekłych zaburzeń psychotycznych spowodowanych alkoholem charakteryzujących się urojeniami odnoszącymi się do niewierności partnera, którym towarzyszą zwykle intensywne poszukiwania dowodów zdrady oraz bezpośrednie oskarżenia, mogące doprowadzić do gwałtownych kłótni.

Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (s. 20) (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Zdrowienie z alkoholizmu

Utrzymywanie abstynencji alkoholowej i/lub od innych substancji psychoaktywnych, niezależnie od stosowanych w tym celu środków.

Termin ten odnosi się głównie do procesu uzyskiwania i utrzymywania stanu trzeźwości w grupach wzajemnej pomocy, np. AA i innych grupach opartych na Dwunastu Krokach. W AA trzeźwienie uważa się za proces trwający całe życie, więc członek grupy traktowany jest zawsze jako „zdrowiejący”.

Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Zespół abstynencyjny

Grupa łączących się w różne konfiguracje objawów o różnym stopniu nasilenia, występujących po zaprzestaniu lub znaczny ograniczeniu przyjmowania substancji psychoaktywnej. Jest jednym ze wskaźników występowania zespołu uzależnienia. Z reguły objawy zespołu abstynencyjnego są przeciwieństwem objawów ostrej intoksykacji.

Alkoholowy zespół abstynencyjny charakteryzuje: drżenie, potliwość, lęk, podniecenie, depresja, nudności i ogólnie złe samopoczucie. Trwa 6-48 godzin po zaprzestaniu picia. W przypadku powikłań, mogą mu towarzyszyć uogólnione napady drgawkowe, a w ostateczności majaczenie alkoholowe.

Leksykon terminów. Alkohol i narkotyki (1997). Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.